شیخ‌فرید بکریبَکَّری (بهکری)، شیخ فرید، دیوانی و تذکره نویس دربار بابریان بود. ۱ - معرفی بکریفرزند شیخ معروف «صدر» بهکر بود و در همان‌جا زاده شد. منابع به تاریخ تولد و مرگش اشاره‌ای نکرده‌اند [۱]
فریدبن معروف بکری، ذخیرة الخوانین، ج۱، مقدمه معین الحق، ص۶، چاپ معین الحق، کراچی ۱۹۶۱ـ۱۹۷۴.
و آگاهی ما درباره او مختصر و بیش‌تر برگرفته از تنها اثر باقی‌مانده وی، ذخیرة الخوانین ، است. شیخ فرید نزد میرابوالقاسم نمکین عروض، خطاطی و فن کتابت و نزد ملامحمد تتوی علم کلام آموخت. ز دیگر استادانش از ملامصطفی جونپوری نام برده است. او افزون بر زبان هندی ـ سندی که زبان مادریش بود، در زبان فارسی مهارت داشت و عربی و پشتو نیز می‌دانست. [۲]
فریدبن معروف بکری، ذخیرة الخوانین، ج۱، مقدمه معین الحق، ص۱۰، چاپ معین الحق، کراچی ۱۹۶۱ـ۱۹۷۴.
۱.۱ - شیخ فرید در سلطنت بابریانشیخ فرید در سلطنت بابریان به کارها و مسئولیتهای مهم گماشته شد [۳]
نظام الدین احمد هروی، طبقات اکبری، ج۲، ص۴۴۶، کلکته ۱۹۳۱.
چنانکه پیش از ۱۰۱۵، وکیل ابوالفتح دکنی [۴]
فریدبن معروف بکری، ذخیرة الخوانین، ج۱، مقدمه معین الحق، ص۱۵، چاپ معین الحق، کراچی ۱۹۶۱ـ۱۹۷۴.
و در ۱۰۱۷ «بخشی» و «امینِ صوبه» برار بود. [۵]
فریدبن معروف بکری، ذخیرة الخوانین، ج۱، ص۱۵۸، چاپ معین الحق، کراچی ۱۹۶۱ـ۱۹۷۴.
[۶]
ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب کی تاریخ، ج۲، ص۵۳۰، لاهور ۱۹۷۴.
۱.۲ - شیخ فرید امین و وقایع نویس گجراتاو هشت سال امین و وقایع نویس گجرات بود [۷]
مقدمة معین الحق، ص ۱۵، ج۱، ص۱۳۷، فریدبن معروف بکری، ذخیرة الخوانین، چاپ معین الحق، کراچی ۱۹۶۱ـ۱۹۷۴.
و در ۱۰۲۳ به خدمت در دیوان نورالنساء بیگم، دختر جهانگیرشاه (۱۰۱۴ـ۱۰۳۷)، پرداخت [۸]
فریدبن معروف بکری، ذخیرة الخوانین، چاپ معین الحق ، ج ۱، ص ۱۲۲،کراچی ۱۹۶۱ـ۱۹۷۴.
و در ۱۰۴۳ به جرگة ملازمان مهابت خان سپهسالار درآمد [۹]
فریدبن معروف بکری، ذخیرة الخوانین، چاپ معین الحق ، ج ۱، ص ۸۹، کراچی ۱۹۶۱ـ۱۹۷۴.
[۱۰]
ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب کی تاریخ، ج۲، ص۵۳۰، لاهور ۱۹۷۴.
۱.۳ - شیخ فرید وکیل سراندازخانشیخ فرید پس از چندی، وکیل مطلق العنان دولت سراندازخان قلماق شد و نظم را در آن ایالت برقرار کرد. آخرین منصب او در ۱۰۵۹، امین و وقایع نویس دوازده قلعه در دکن بود که تا ۱۰۶۱ ادامه یافت [۱۱]
ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب کی تاریخ، ج۲، ص۵۳۰، لاهور ۱۹۷۴.
و از این تاریخ دیگر اطلاعی از او در دست نیست. ۱.۴ - تألیفات شیخ فرید تألیفاتشیخ فرید تألیفاتی داشته که از آن میان تاریخ شاهجهانی و تحفة سراندازخانی به دست نیامده است. [۱۲]
ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب کی تاریخ، ج۲، ص۵۳۰، لاهور ۱۹۷۴.
او ذخیرة الخوانین (تنها اثر به جا مانده) را در ۱۰۶۱ به پایان رساند. این کتاب به زبان فارسی و نخستین تذکره از رؤسا و امرای دربار در سلطنت سه پادشاه بابری، یعنی اکبرشاه، جهانگیرشاه و شاهجهان، و مشتمل بر سه باب است.در هر باب، امرای یک پادشاه آمده و در آغاز نیز اسامی آنان فهرست وار نگاشته شده است. اهمیت ذخیرة الخوانین در این است که شیخ فرید بسیاری از وقایع و جنگها را خود دیده و یا از کسانی که شاهد آن بوده‌اند نقل کرده است. علاوه بر آن، او در نگارش ذخیرة الخوانین از کتب دیگری چون طبقات اکبری نیز بهره برده است. نثر کتاب ساده و روان و بدون هرگونه تصنع و ابهام است. شیخ فرید در این اثر پاره ای اصطلاحات و کلمات محلی و هندی و اشعار هندی به کار برده است. معین الحق دو نسخة خطی از این کتاب را در کراچی، یکی را در کتابخانه انجمن تاریخ پاکستان، و دیگری را در انجمن ترقی اردو دیده است [۱۳]
فریدبن معروف بکری، ذخیرة الخوانین، ج۱، مقدمة معین الحق، ص۱، چاپ معین الحق، کراچی ۱۹۶۱ـ۱۹۷۴.
و منزوی [۱۴]
احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۱۱، ص۹۱۲ـ۹۱۳، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش.
از سه نسخه خطی یاد می‌کند. ذخیرة الخوانین به کوشش و تصحیح سیدمعین الحق، توسط انجمن تاریخ پاکستان کراچی در سه مجلد در فاصلة ۱۹۶۱ تا ۱۹۷۴ به چاپ رسیده است. شیخ فرید شعر نیز می‌سرود؛ چند قطعه و رباعی ازاو در ذخیرة الخوانین آمده است. [۱۵]
فریدبن معروف بکری، ذخیرة الخوانین، ج۱، مقدمه، ص۱۱، چاپ معین الحق، کراچی ۱۹۶۱ـ۱۹۷۴.
۲ - فهرست منابع(۱) ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب کی تاریخ، ج ۲، لاهور ۱۹۷۴. (۲) فریدبن معروف بکری، ذخیرة الخوانین، چاپ معین الحق، کراچی ۱۹۶۱ـ۱۹۷۴. (۳) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، اسلام آباد ۱۳۶۲ـ۱۳۷۰ش. (۴) نظام الدین احمد هروی، طبقات اکبری، ج ۲، کلکته ۱۹۳۱. ۳ - پانویس
۴ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «بکری»، شماره۱۲۳۳. dark/span titr |